Günümüzde müzik teorisi ve enstrüman çalımı ile ilgili geniş çaplı bilgileri, internet üzerinden edinmek mümkün. Örneğin gitar için ; kullandığımız tüm akorların ismini arama motorlarına yazdığımızda nasıl basıldığını şema halinde görebiliyoruz. Bu başlıkta size temel müzik teorisine ait bazı kuralları ve bu kurallar ile temel akorları nasıl kuracağımızı gösterip, teorik bilginize küçük de olsa katkıda bulunmayı amaçlıyorum.
Seslerin dizilimini gösteren bu şemadan yola çıkarak tüm konuya kolayca hakim olacağız.
Şemadaki görseller hakkında kısa bir bilgi vereyim;
1-) #(Diyez) : Yarım ses ince anlamına gelen arıza işaretidir. Önüne geldiği sesi yarım ses inceltir.
2-) b(Bemol) : Yarım ses kalın anlamına gelen arıza işaretidir. Önüne geldiği sesi yarım ses kalınlaştırır.
3-) Şemadaki sesler sağa doğru gittiğinde incelir (ya da çıkar), sola doğru gittiğinde ise kalınlaşır (ya da iner)
4-) Şemada aynı aralıkta duran arızalı sesler birbirinin sesteşidir. Tını olarak aynı ama yazım olarak farklı seslerdir. (La#-Sib, Do#-Reb, Re#-Mib, Fa#-Solb, Sol#-Lab)
2’li SES ARALIKLARI
Gitar eğitimlerinde genellikle yarım ses ve tam ses olarak adlandırdığımız aralıklardır. Yarım sesli aralıkları, Küçük 2’li (K2), tam sesli aralıkları, Büyük 2’li (B2) olarak tanımlayabiliriz.
K2 ‘yi anahtarımız olarak kabul edelim. Tüm aralıkları K2’ler sayesinde bulacağız. Örneğin ; iki yarım yan yana geldiği zaman bir tam oluşur. Bu evrensel kural sesler içinde geçerli. Yani iki yarım sesli aralık bir araya geldiğinde, bir tam sesli aralık oluşur. Formülleştirdiğimizde ise K2+K2=B2 olan ilk ses formülümüzü elde etmiş oluyoruz.
Şemada gösterilen sesler arasındaki her kırmızı çizgi bir K2 demek. Burdan yola çıkarak ;
La sesinden bir K2 çıktığımızda elde ettiğimiz ses La# oluyor. La# ‘den bir K2 daha çıkarsak da elde ettiğimiz ses Si oluyor. Yani Si ve La sesleri arası B2 oluyor. Aynı işlemi herhangi bir sesten inerek de yapabiliriz. Sol sesinden K2 indiğimizde Solb sesine geliyoruz. Solb ‘den tekrar K2 indiğimizde Fa sesini elde ediyoruz. Fa-Sol sesleri arası yine B2 olmuş oluyor
Önemli bir hatırlatma ; # ve b arızası almayan sesler (La-Si-Do-Re-Mi-Fa-Sol) arasında Si-Do ve Mi-Fa aralıkları K2’dir. Geri kalan tüm arızasız ses aralıkları (La-Si, Do-Re, Re-Mi, Fa-Sol, Sol-La) B2’dir.
3’lü SES ARALIKLARI
2’li aralıklar kendi aralarında birleşerek 3’lü aralıkları oluştururlar. Biz bu aralıklara Küçük 3’lü (K3) ve Büyük 3’lü(B3) diyeceğiz. Şimdi bu aralıkları formül şeklinde yazalım.
K3 = B2+K2
B3= B2+B2
K3 görüldüğü gibi, bir B2 ve bir K2’nin sıralı olarak çıkması ya da inmesiyle oluşturulur. B3 ise iki B2’nin sıralı çıkış ya da inişiyle oluşur.
Formülleri şemadan kolay bir şekilde takip etmek için çözümleyelim.
B2 = K2+K2 formülümüzü 2’li aralıklar konusunda vermiştik;
Formüllerdeki B2 aralıklarını K2+K2 şeklinde çözümlersek ortaya, K3=K2+K2+K2 ve B3=K2+K2+K2+K2 çıkıyor. Şimdi şemadan yola çıkarak biraz 3’lü aralık bulalım…
Yine La sesini başlangıç sesi alıp bu ses üzerinden hem K3 hem B3 çıkalım. Her kırmızı çizginin bir K2 olduğunu unutmayalım.
La sesinden K3 çıkmak için bizim 3 kez K2 yolunda ilerlememiz lazım. İlk ilerlemede La#’ ye, ikinci ilerlemede Si’ye ve üçüncü ilerlemede Do sesine geldiğimizi göreceksiniz. Öyleyse La sesininden K3 çıktığımızda elde ettiğimiz ses Do. Yani La-Do arası bir K3 aralığı.
La sesinden B3 çıkmak için bizim 4 kez K2 yolunda ilerlememiz lazım. İlk ilerlemede La#’ ye, ikinci ilerlemede Si’ye, üçüncü ilerlemede Do’ya ve dördüncü ilerlemede Do# sesine geldiğimizi göreceksiniz. Öyleyse La sesininden B3 çıktığımızda elde ettiğimiz ses Do#. Yani La-Do# arası bir B3 aralığı.
AKOR KURMA
2’li aralıklar, 3’lü aralıkları oluşturdu. 3’lü aralıklarda akorları oluşturacak. Ve yine formüllerle hareket edeceğiz. İki temel akor tipimiz vardır. Majör ve Minör. Kendisine ait sesin adıyla isimlendirilir ve yazımlarında alfabetik sırayla kodlanırlar.
A – La Majör, B – Si Majör, C – Do Majör, D – Re Majör, E – Mi Majör, F – Fa Majör ve G – Sol Majör
Am – La Minör, Bm – Si Minör, Cm – Do Minör, Dm – Re Minör, Em – Mi Minör, Fm – Fa Minör ve Gm – Sol Minör
Akorları kurarken öncelikli bilmemiz gereken şey aralıklar yardımıyla bulunan üç sesin akoru oluşturacak olmasıdır. La-Do aralığı dediğimizde K3 aralığı diye isimlendirip bu iki ses arasında kalan La# ve Si seslerini değerlendirmeye almıyoruz. Ama akor oluştururken bulduğumuz her ses akorumuzun bir parçası olacak. Uygulamamız gereken diğer bir kural ise akor oluştururken elde edilen seslerdeki oluşabilecek ardışık sıralamanın önüne geçen 1-3-5 kuralıdır. Bu kurala örnekleri anlatırken detaylı şekilde değineceğim.
Majör akorların formülü B3+K3, Minör akorların förmülü de K3+B3. 3’lü aralık konusunda B3 ve K3’ü çözümlemiştik. Şemaya göre hareket edeceğimiz için bizim K2’lere ihtiyacımız olacak. Öyleyse hatırlayalım. B3=K2+K2+K2+K2… K3=K2+K2+K2… Şimdi A (La Majör) ve Am (La Minör) akorlarını kuralım.
A(La Majör) akoru için, akorun ilgili sesinden, yani La sesinden başlamamız gerekli.
La sesinden B3 çıkmak için şemamıza göre dört kez K2 çıkmamız lazım. Birinci çıkışta La#, ikinci çıkışta Si, üçüncü çıkışta Do ve dördüncü çıkışta Do# sesine geliyoruz. Akorumuzun ilk sesi, ilgili ses olan La idi. İkinci sesimiz de majör akor formülünün ilk basamağı olan B3 ile elde ettiğimiz Do# oldu. Şimdi förmülün ikinci basamağı için yeni başlangıç noktamız Do#. Ve bu sesten K3 yani şemamıza göre 3 kez K2 çıkmamız lazım. Birinci çıkışta Re, ikinci çıkışta Re# ve üçüncü çıkışta Mi sesine geliyoruz. Öyleyse ; A(La Majör) akoru, La-Do#-Mi seslerinin birleşmesiyle oluşur.
A (La Majör) = La+Do#+Mi
A(La Minör) akoru için, yine akorun ilgili sesinden, yani La sesinden başlamamız gerekli.
La sesinden k3 çıkmak için şemamıza göre üç kez K2 çıkmamız lazım. Birinci çıkışta La#, ikinci çıkışta Si ve üçüncü çıkışta Do sesine geliyoruz. Akorumuzun ilk sesi, ilgili ses olan La idi. İkinci sesimiz de minör akor formülünün ilk basamağı olan K3 ile elde ettiğimiz Do oldu. Şimdi förmülün ikinci basamağı için yeni başlangıç noktamız Do. Ve bu sesten B3 yani şemamıza göre dört kez K2 çıkmamız lazım. Birinci çıkışta Do#, ikinci çıkışta Re, üçüncü çıkışta Re# ve dördüncü çıkışta yine Mi sesine geliyoruz. Öyleyse ; A(La Minör) akoru, La-Do-Mi seslerinin birleşmesiyle oluşur.
A (La Minör) = La+Do+Mi
Gördüğünüz gibi aynı sese ait Majör ve minör sesler arasında sadece ortaki ses değişir. Şimdi bahsettiğim 1-3-5 kuralını burda görelim. Seslerimizi akorun ilgili sesinden başlayarak numaralandıralım
La(1) – Si(2) – Do(3) – Re(4) – Mi(5) – Fa(6) – Sol(7)
1-3-5 kuralının mantığı akorun ilgili sesinden itibaren yapılan numaralandırmada bu rakamlara denk gelen sesler bu akorun içindeki sesler olacaktır. Sadece 3 sayısına denk gelen ses # ya da b şeklinde farklılık gösterecektir. Daha pratik bir yöntem gibi gözükse de 3 rakamına denk gelen sesin aralık formülleriyle bulunması ve 1-3-5 kuralının da sağlama olarak kullanılması kişisel önerimdir.
Son olarak 1-3-5 kuralının ardışık ses diziliminin önüne geçmesi konusundaki örnekten bahsedelim.
Cm(Do Minör) akoru için kullanacağımız K3+B3 formülünden yola çıktığımızda birinci basamağımızda elde edilen sesin Re# olduğunu göreceksiniz. İkinci basamağımızda da Sol sesi elde edeceğiz ve akorun içindeki sesleri Do-Re#-Sol olarak yazacağız. Ama Do ve Re birbirinin ardışık sesidir. Haliyle arıza alan Re# de bu ardışıklığa dahil olur. Aralık olarak doğu bir sıralama olsa da isimlendirme olarak yanlıştır. İşte burada 1-3-5 kuralını devreye sokup akorun ilgili sesinden itibaren numaralandıracağız. Do(1) – Re(2) – Mi(3) – Fa(4) – Sol(5) – La(6) – Si(7). 1 ve 5 Do ve Sol seslerine denk geliyor ve yazımda doğru. Ama 3 rakamı Mi sesine denk geliyor. Yani yazımdaki Re#’in yerini şemada aynı sese karşılık gelen Mib almalı ve yazım Do-Mib-Sol olarak değişmeli. Böylece hem aralık hem de yazım doğru şeklini alır.
Umarım sizler için faydalı bilgiler verebilmişizdir. Hepinize iyi çalışmalar.